Phân tích: Sang thu - Hữu Thỉnh
THU
KHÔNG MÀU
Thân tặng các em học sinh lớp 9
Ai trong chúng ta lại không mang trong tâm hồn mình một hình ảnh đẹp về mùa
thu. Có thể bạn đã từng ngất ngây, choáng ngợp trước sắc “Thu vàng” của
Lê-vi-tan; người khác lại bị mê hoặc bởi những âm thanh kì diệu, lãng mạn trong
“Tiếng thu” rơi của Lưu Trọng Lư .Và còn biết bao mùa thu nữa... nhưng có một
hình ảnh làm ta bất ngờ đó là cảnh giao mùa lúc “Sang thu” của nhà thơ Hữu
Thỉnh.
Ngôn ngữ thơ có biết bao điều kì diệu về ngôn từ, điều đó hiện ra ngay ở
nhan đề. Thế mà đôi lúc chúng ta lại lướt qua, một điều tưởng chừng như bình
thường nhưng ở đây lại không thể. Nếu “thu sang” đã thể hiện một cấu trúc tương
đối hoàn chỉnh thì hai tiếng “Sang thu” đã làm ta ngạc nhiên, việc thay đổi
trật tự cú pháp đã để lại một sự dở dang như buổi giao mùa.
Ta càng bất ngờ hơn khi cụm từ “Bỗng nhận ra” đã mở đầu bài thơ. Hương ổi
thân quen của làng quê đã tạo ra một hình ảnh lạ cho một bài thơ thu:
"Bỗng nhận ra hương ổi
Phả vào trong gió se"
Lời thơ bắc cầu duyên dáng, động từ phả đã lan nhẹ, toả ra, bao trùm cả
không gian. Cảm nhận mùi hương cau trong đêm trăng vườn mẹ, mùi sen thơm dịu
nhẹ trong chiều hè bên ao làng không quá khó nhưng để cảm nhận được mùi hương ổi
trong làn gió thoảng thì quả là tinh tế.
Bắt nguồn từ cảm giác ban đầu đó với một chút bỡ ngỡ, nhà thơ đưa mắt tìm
cảnh vật, chẳng thấy ổi đâu mà chỉ có :
"Sương chùng chình qua ngõ"
Sương, một hình ảnh quen thuộc thường mang tính ước lệ thể hiện một không
gian buồn vào mùa thu. Ta đã từng gặp “sương thu lạnh” trong ánh mắt của người
chinh phụ, “sương nương theo trăng ngừng lưng trời” trong nỗi nhớ người thương.
Nhưng ở đây, định ngữ chùng chình đã gợi biết bao cảm xúc cụ thể, chân thật !
Ba
câu thơ như một lời giới thiệu, dẫn dắt người đọc chờ một cấu trúc qui nạp:
"Hình như thu đã về"
Điều mong chờ đã đến, tưởng rằng thu đã về nào ngờ từ tình thái hình như biến tất cả thành sự phỏng đoán chứ chưa khẳng định. Khổ thơ với những vần bằng dàn trải tạo cho ta cảm giác sâu lắng, mênh mông. Nhưng đây chỉ mới là khúc dạo đầu, là chất liệu để mở ra một không gian nghệ thuật bao la rộng lớn hơn. Và đến lúc này thu mới thực sự hiện ra, lan tỏa với biết bao vẻ đẹp của thiên nhiên:
"Sông được lúc dềnh dàng
Chim bắt đầu vội vã
Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu"
Một bến sông êm đềm với dòng nước chảy xuôi, một cánh chim giữa trời mây
mênh mông…là những đối tượng trữ tình quen thuộc của thơ ca. Nhưng tác giả đã
thể hiện đặc tính vốn có của nó không theo một khuôn mẫu nào cả. Cảnh vật lúc
giao mùa đã mang một sắc thái riêng, sống động chứ không ở dạng tĩnh. Tất cả
đang chủ động chuyển động với nhiều sắc thái khác nhau : lúc "dềnh
dàng", khi "vội vã" và đặc sắc hơn cả là hình ảnh "vắt nửa
mình" để… sang thu. Những động từ tượng hình mang tính biểu cảm cao là nét
tạo hình nghệ thuật đặc biệt của nhà thơ. Nhịp thơ dài, ngắn đã làm cho lời thơ
giàu nhạc điệu. Ở đó, mọi cung bậc tình cảm đã thực sự làm rung động lòng
người. Ai chưa từng một lần gối mình trên bãi vắng; ai chưa từng thả hồn theo
áng mây trôi lững lờ... người đó khó có thể cảm nhận được nét duyên dáng trong
tứ thơ này.
Mỗi người một hoàn cảnh, một lí lẽ nhưng vẻ đẹp của thiên nhiên với ai và
lúc nào cũng là lời mời gọi. Vì thế, mạch thu lại cuốn lấy tác giả cùng những
nét riêng của đất trời:
"Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa"
Ở đây, không còn những từ láy, những hình ảnh đặc tả nên khiến người đọc ít
chú ý nhưng các phó từ "vẫn", "còn","đã" taọ lại
dựng nên một thời gian nghệ thuật phù hợp. Quá khứ đã qua nhưng không phải mất
hẳn mà chỉ vơi dần và dù mùa thu có về thực sự thì ánh nắng vẫn còn dù không
chói chang như những ngày hè. Chính tại đó, các từ "bớt",
"vơi", "còn" đã hiện rõ một triết lí: hiện tại chỉ là bước
kế tiếp nhuốm màu quá khứ mà thôi.
Mỗi khổ thơ là một nhịp cầu và một lần nữa cấu trúc đó lại xuất hiện ở hai
dòng cuối, nó như nốt luyến trong bản nhạc tạo cho bài thơ một nhịp điệu đặc
biệt:
“Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi.”
Hai câu thơ tưởng chừng tả cảnh nhưng đã ẩn chứa biết bao tâm sự và điều
này đã được chính tác giả khẳng định: tôi đã dùng một ẩn dụ để nhắn gởi đến mọi
người : nếu ai đã từng chiêm nghiệm về cuộc sống thì chẳng ngại gì trước những
đổi thay của ngoại cảnh . Phải là người từng trải, phải là một thi sĩ tài năng
tác giả mới có cái nhìn cảnh vật hồn nhiên và thể hiện cảm xúc mang đầy ý nghĩa
triết lí như vậy. Nhà thơ cảm nhận thực tại không chỉ bằng cặp mắt của người
hoạ sĩ, bằng tâm hồn thi nhân mà còn bằng kinh nghiệm của những năm tháng lăn
lộn trên chiến trường Trường Sơn thời chống Mỹ.
Một bài thơ ngũ ngôn chỉ vỏn vẹn có ba khổ với cảm nhận tinh tế, ngôn từ
bình dị trong sáng đến mộc mạc tác giả Hữu Thỉnh đã thành công trong một chủ đề
quen thuộc: mùa thu. Bằng phương pháp tả thực kết hợp với các yếu tố lãng mạn,
ông đã nén vào tác phẩm một nội dung lớn gồm nhiều tầng ý nghĩa, mượn cảnh buổi
giao mùa để thể hiện những triết lí về cuộc sống.
Vườn thơ thu Việt Nam có rất nhiều hoa lá, màu sắc… Hữu Thỉnh đã góp vào đó
một sắc riêng: một mùa thu rất hiện đại về hình ảnh, ngôn từ; một trời thu
không một chiếc lá rơi, không một ánh vàng: Thu không màu.
Mùa thu 2007
Nguồn: Đây là bài viết của Thầy Phạm Đình Thành thầy giáo
của Thầy Nguyễn Tấn Thành. Quý đồng nghiệp và học sinh có sử dụng bài viết này
vui long trích dẫn rõ nguồn bài viết.
THẦY LUÔN SẴN SÀNG
GIÚP ĐỠ BẠN
;