Phân tích: Vẻ đẹp của anh thanh niên - Lặng lẽ Sa Pa - Nguyễn Thành Long
Mạch nước âm ỉ dưới vách
núi đã đổi thay
qua những ngày xuân xanh đến những chiều thu
buồn. Những đền đài rồi xụp đổ dưới ánh
chiếu của thời
gian, những tranh tượng rồi tiêu
tan hoá thành bụi vàng của quá
khứ. Ấy vậy mà
có những tác phẩm vẫn tồn tại bền bỉ tựa dòng
suối chảy mãi
trong tâm hồn bao thế hệ hôm
qua, hôm nay và ngày mai. Như trong "Nghĩ lại về
Paustovsky" Bằng Việt từng
chiêm nghiệm:
"Những
trang sách đi suốt đời vẫn nhớ.
Như những đám mây
ngũ sắc ngủ trên đầu".
Ẩn chứa
trong những tác phẩm ấy là
thế giới được nhà
văn phác
họa một cách
nhẹ nhàng
mà lắng đọng, đẹp đẽ mà
không khoa trương, giản dị mà chẳng kém
phần tinh
tế.
"Lặng lẽ Sa
pa" chính là một trong số đó.
Nguyễn Thành Long đã dẫn lối ta đến với xứ sở của những con
người lao động miệt mài
mà thầm lặng.
Nhân vật anh thanh niên chính là biểu tượng cho
phẩm chất và
con người ở miền đất ấy.
Nguyễn
Thành Long được đánh
giá là cây bút đầy cuốn hút,
chuyên viết về truyện ngắn và
kí. Thước phim mang tên "Cuộc đời"
của ông
là những năm
tháng lặng lẽ sống, lặng lẽ viết và lặng lẽ ra đi. Những tác
phẩm của Nguyễn
Thành Long có lối viết nhẹ
nhàng, trong trẻo, thơ mộng pha
chất kí,
giàu chất trữ tình
và đậm chất thơ.
"Lặng lẽ Sa
Pa" sáng tác năm 1970 trong chuyến đi thực tế Lào
Cai, in trong tập "Giữa
trong xanh" là truyện ngắn tiêu
biểu cho
phong cách ấy. Trong truyện, ta
bắt gặp những
trang đời, ta thấm nhuần vẻ đẹp của những con
người lao động hăng say
mà thầm lặng.
Tiêu biểu là nhân vật anh
thanh niên ngời sáng với những phẩm chất tốt đẹp.
Anh
thanh niên là một chàng trai 27 tuổi, cái
tuổi sôi
nổi, yêu
đời và
khát khao được cống hiến cho đời. Anh
sống và
làm việc một mình
ở đỉnh núi
Yên Sơn cao 2600m với rừng
xanh, mây trắng, bão tuyết và sương rơi. Anh
làm công tác khí tượng kiêm vật lý địa cầu.
Công việc mỗi ngày
của anh
là “ đo gió, đo mưa, đo nắng,
tính mây, đo chấn động mặt đất”. Nhằm dự vào
việc báo
trước thời tiết hàng
ngày phục vụ sản xuất và
chiến đấu, Đó là
công việc đòi hỏi sự tỉ mỉ, chính
xác, kiên nhẫn và có tinh thần
trách nghiệm cao. Chính hoàn cảnh sống đặc biệt ấy lại là
"chiếc đòn bẩy"
nâng tầm cho ý chí sắt đá, nghị lực phi
thường của anh
thanh niên được nổi bật và
neo giữ mãi trong trái tim người đọc.
Anh
thanh niên là một người nhiệt
thành, yêu nghề và có tinh thần
trách nhiệm cao. Anh tự nguyện chấp nhận sống
trên đỉnh núi cao vời vợi, thiếu vắng
thanh âm của con người và
phải một mình
chống chọi, vượt qua
sự khắc nghiệt của thời tiết. Đối với công
việc, anh
yêu và say mê nó đến nổi khi
người ta
còn ái ngại cho cuộc sống ở độ cao
2600m của anh thì anh lại mơ ước được làm
việc trên
đỉnh
Phan-xi-băng cao đến
3142m. Bởi với anh
"làm khí tượng ở độ cao
thế mới là
lí tưởng". Anh còn có những
chiêm nghiệm đúng đắn và
sâu sắc về mối liên
kết giữa công
việc với con
người. Với anh,
công việc như một người bạn tri
âm tri kỉ song hành cùng ta đi qua
những nốt thăng trầm:"
Khi ta làm việc, ta với công
việc là đôi,
sao gọi là một mình
được".
Anh đâu xem công việc của mình
là những nhiệm vụ khô
khan và nhạt nhẽo.
Công việc với anh
là lí tưởng, là nguồn vui,
dẫu nó
thật gian
khổ, thật cô độc nhưng
"cất nó đi cháu
buồn chết mất".
Chan chứa trong những câu
nói ấy là biết bao
tình yêu, bao nỗi niềm say
mê của người
thanh niên trẻ. Anh còn tìm ra ý nghĩa của công
việc thầm lặng ấy. Anh
hiểu rằng
công việc của mình
gắn bó với biết bao
tâm sức của những anh
em đồng chí
dưới kia,
là mắt xích quan trọng
trong sự nghiệp
"phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu".
Khi biết việc mình
phát hiện được một đám mây
khô đã góp phần vào
chiến thắng của
không quân ta trên cầu Hàm Rồng,
anh thấy "thật hạnh
phúc" biết nhường
nào. Cũng chính vì yêu tha thiết công
việc nên ở anh
còn có những hành động đầy
trách nhiệm. Dẫu làm
việc một
mình, chẳng có ai đôn đốc hay
giám sát, anh vẫn luôn tự giác,
nghiêm túc và tận tụy với nghề. Có
là ngày hay đêm, mưa tuyết hay
rét lạnh, anh thanh niên vẫn chẳng nề hà vất vả,
không bỏ qua bất kỳ một giờ
"ốp" nào. Anh luôn cố gắng
hoàn thành xuất sắc công
việc của mình
với tác
phong khoa học, nghiêm túc và chính xác.
Tuy được ví
như
"người cô độc nhất thế
gian" , tuy phải sống một mình
trong điều kiện thiếu thốn trăm bề nhưng anh
thanh niên không hề buông thả bản thân
hay cảm thấy chán
nản và
buồn tẻ. Ở anh
toát lên lối sống giản dị, lạc quan
và yêu đời. Anh tự tạo ra
âm hưởng của niềm vui
trong bản hòa tấu mang
tên "Cuộc sống"
của anh.
Anh thanh niên trồng đủ những loại hoa
như
"hoa dơn, hoa thược dược,
vàng, tím, đỏ, hồng phấn".
Người ta cứ ngỡ bức họa về cuộc sống nơi đỉnh núi
cao vời vợi ấy sẽ chỉ độc nhất mảng màu
lạnh lẽo, xám
xịt của mây
trời bạt ngàn
và màn sương dày đặc. Nhưng anh
thanh niên đã chấm phá
cho ngôi nhà nhỏ của mình
bao sắc màu ấm áp
và rạng ngời. Anh
còn nuôi gà, nuôi ong để làm phong phú nguồn lương thực và
làm những món quà nho nhỏ gửi trao
những vị khách
hiếm hoi.
Anh thanh niên còn tìm đến sách như một người bạn tâm
giao cùng anh chuyện trò, cùng nương tựa vào
nhau để vượt qua
sự vắng lặng kéo
dài từ ngày này qua tháng nọ. Nhờ có
sách, anh có thể tự trau
dồi thêm
tri thức cho bản thân
và làm giàu thế giới quan
của
mình. Không chỉ sắp xếp, tổ chức công
việc một cách
khoa học, chính trong gian nhà nhỏ của anh
cũng
toát lên vẻ gọn
gàng, ngăn nắp. Anh
làm việc, ăn uống,
nghỉ ngơi, đọc
sách, đọc báo như một người đang sống và
làm việc giữa lòng
thành phố, với mọi người, chứ không
phải
riêng mình anh. Không gian sống của người
thanh niên trẻ đã gieo vào trái tim ông hoạ sĩ bao
xúc cảm trầm trồ và ngỡ
ngàng. Những giọt nắng ấm nóng
của tinh
thần lạc quan
đã sưởi ấm cõi
lòng anh trong khí trời lạnh lẽo và
thoáng đãng của
thiên nhiên Sapa. Chính tình yêu tha thiết dành
cho cuộc đời đã trở thành
điểm tựa vững bền giúp
anh chủ động bước tiếp về phía
trước, vượt qua
hết thảy những gian
truân, vất vả của hoàn
cảnh sống đặc biệt. Từ ấy, anh
tìm được niềm vui,
hạnh
phúc và ý nghĩa trong những điều nhỏ nhặt.
Tâm hồn anh
vẫn luôn
gần gũi, vẫn ấm
nóng, chân thành, cởi mở và hiếu
khách biết chừng
nào. Anh "thèm người", "thèm nghe
chuyện dưới
xuôi" và khao khát được bên người, được cùng
người trao
nhau ánh mặt và chuyện trò
cùng người. Chính vì lẽ đó, anh
liền bày
kế lấy những
khúc thân cây chắn ngang đường để dừng lại những chiếc xe
hiếm hoi.
Niềm hưng phấn khi được chào
đón những vị khách
cứ dào dạt
trong anh, toát lên qua "nét mặt rạng rỡ".
Phải chăng vì đã lâu
không được gặp người nên
anh cứ luống cuống cả lên
chẳng kiềm được cảm xúc
rồi cứ tất tả chạy ngược chạy
xuôi. Anh gửi trao những
quan tâm chân thành và chu đáo đến mọi người. Chỉ
thoáng nghe qua lời kể từ bác
lái xe rằng bác gái vừa ốm dậy, anh
đã chủ động đi đào củ tâm
thất một cách
âm thầm để biếu bác
dẫu chẳng có
ai nhờ cậy anh
làm. Đâu chỉ dừng lại ở đó, anh
thanh niên còn vô cùng thân thiện, cởi mở với những người chỉ mới gặp lần đâu.
Anh niềm nở tiếp đón bác
hoạ sĩ cùng
cô kĩ sư lên
thăm nhà.
Bó hoa cho cô gái vào lần đầu gặp gỡ, nước chè
cho ông hoạ sĩ già
và làn trứng ăn dọc đường cho
hai bác cháu.Anh hồ hởi và
thích giao tiếp, anh nói "những điều đáng lẽ người ta
chỉ nghĩ. Cũng là
những điều ta
ít nghĩ". Anh hồn
nhiên kể về công
việc, về những người đồng
nghiệp và cuộc sống thường nhật của anh.
Với anh
thanh niên, từng khoảnh khắc tít
tắc trôi
qua được trò chuyện với những người mà
anh chỉ mới gặp thôi
cũng thật quý
giá biết bao. Khoảnh khắc ấy, anh
thổ lộ những điều bám
rễ trong
lòng mà rất lâu rồi anh
mới có dịp tâm
sự cùng
người. Bởi thế, anh
cứ đếm từng
giây từng phút trôi qua và lo sợ sẽ hoài
phí 30 phút gặp gỡ ngắn ngủi mà
quý giá.
Công
việc của anh
thanh niên có vị trí quan trọng
trong sự nghiệp chuyển mình
của đất nước. Thế nhưng,
anh lại rất
khiêm tốn và thành thực cảm thấy những điều anh
làm thật nhỏ bé biết bao
so với người
khác. Anh chỉ dành 5 phút ngắn ngủi để nói về bản
thân, về công việc và
cuộc sống của anh.
Tác giả như muốn nhấn mạnh sự chênh
lệnh về thời gian
để làm nổi bật phẩm chất
khiêm tốn của anh.
Khi ông hoạ sĩ muốn vẽ kí họa về anh,
anh thật tình bối rối, cảm thấy bản thân
không có gì đáng để một họa sĩ ghi lại
:"Không, không, đừng vẽ cháu!
Để cháu
giới thiệu với bác
những người khác
đáng để bác vẽ hơn".
Đó là
ông kĩ sư vườn rau
ngày đêm miệt mài
và kiên nhẫn để đem đến cho
nhân dân xứ Bắc những củ su
hào ngon ngọt và to hơn. Đó là đồng chí
nghiên cứu bản đồ sét
quanh năm suốt
tháng bám trụ nơi cơ quan
và luôn giữ vững tư thế sẵn sàng
trong công việc. Anh thấm thía
cái nghĩa, cái tình của xứ sở Sa
pa, thấm thía sự hi
sinh của "những nốt nhạc trầm"
trong bài ca lao động.
Trái
tim của anh luôn rạo rực một ngọn lửa khát
vọng,
khát vọng được sống đẹp, sống có
ý nghĩa, sống có
ích cho đất nước, cho
mọi người. Đất nước có
chiến
tranh, anh xin ra trận. Không được ra
trận, anh
vẫn tận tụy làm
thật tốt công
việc. Hạnh
phúc của người con
trai ấy chẳng phải là
ái tình tuổi trẻ, được giàu
sang hay quyền lực. Hạnh
phúc với anh là được làm
việc, được cống hiến cho đất nước. Hạnh
phúc khi ấy đã vượt ra
ngoài biên giới của nó,
không chỉ bó hẹp
trong từng cá nhân mà lan tỏa đến những người
khác, có ý nghĩa với nhiều người. Phải chăng một
trong số những ẩn ý của tác giả qua
việc
không đặt tên riêng cho nhân vật
chính mà lại gọi anh
là "anh thanh niên" bởi anh đại diện cho
tầng lớp các
bạn trẻ đang
ngân vang giai điệu bất diệt của lí tưởng sống cao
cả, lao động
quên mình vì Tổ quốc. Dừng
chân trên thi đàn văn học, ta
bắt gặp những hồn thơ mang
âm hưởng sâu sắc về lí tưởng sống,
lòng nồng nàn yêu nước của
thanh niên trẻ. Một
trong số đó là thi phẩm
"Đất nước"
của Nguyễn Khoa
Điềm:
"Có
biết bao
người con
gái, con trai
Trong
bốn ngàn
lớp người giống ta
lứa tuổi
Họ đã sống và
chết
Giản dị và
bình tâm
Không
ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm
ra Đất Nước"
"Lặng lẽ Sa
pa" đã đạt được nhiều
thành công trong phương diện nghệ thuật. Cốt truyện đơn giản
không có những thanh âm kịch
tính, hối hả. Tác
phẩm như dòng
suối tĩnh lặng, nhẹ nhàng
chảy trôi
vào đời, đi qua
những ngõ
ngách trong trái tim người đọc và cứ thế lắng đọng nơi sâu
thẳm cõi
lòng. Cách xây dựng tình huống
truyện hợp lí,
tự
nhiên, độc đáo và đặc sắc, đó là
cuộc gặp gỡ bất ngờ của những
nhân vật. Trong 30 phút ngắn ngủi ấy, tác
giả đã thật tài
tình khi vận dụng
cách kể chuyện giản dị, cách
miêu tả con người và cảnh vật dưới nhiều điểm
nhìn. Thành công nổi bật của tác
phẩm là
việc
chung hòa giữa tự sự, bình
luận và
trữ tình.
Với ngôn
ngữ đậm chất hội hoạ,
thiên truyện có dáng dấp như một bài
thơ. Khiến ta
ngây ngất trong chất men
say trữ tình lãng mạn của một
thiên nhiên nên thơ đến những con
người làm
việc lặng lẽ, quên
mình vì Tổ quốc.
Tô
Hoài từng nhận xét:
“Mỗi truyện ngắn của Nguyễn
Thành Long tương tự một
trang đời, một mảng, một nét
của cuộc sống chắt ra.
Ta thường gặp ở Nguyễn
Thành Long những nhận xét
nho nhỏ, như nhắc khẽ người đọc”. Đến với
"Lặng lẽ Sa
pa", ông đã gửi trao
bao suy tư, chiêm nghiệm sâu
sắc rằng
Sapa lặng lẽ nhưng
không tầm thường, Sapa
mà người ta cứ nghĩ tới việc sẽ đến dừng
chân để nghỉ ngơi, để tịnh dưỡng tâm
hồn sau
những
giây phút oằn mình trong guồng
quay của cuộc sống. Ở mảnh đất đó, có
những con
người đang thầm lặng
dâng hiến thanh xuân và sức trẻ cho
công cuộc xây dựng và
bảo vệ đất nước. Tác
giả đã thực sự phác
họa
thành công chân dung của nhân vật anh
thanh niên, một chân dung tuy chỉ kí họa
trong mấy mươi phút
nhưng vẫn có
những vẻ đẹp sống mãi
trong tiềm thức người độc giả.
THẦY LUÔN SẴN SÀNG
GIÚP ĐỠ BẠN
;